Gdzie na ptaki?

Na obszarze Małopolski znajduje się 7 parków narodowych, 19 parków krajobrazowych i 222 rezerwaty przyrody, w tym tylko dwa rezerwaty utworzone w celu ochrony stanowisk lęgowych ptaków.

W 1988 roku wytypowano z terenu Małopolski 22 obszary ważne dla ptaków lęgowych w skali Europy (Grimmett, Jones 1989). Z tej liczby 6 obiektów stanowią parki narodowe. Pozostałych 16 obiektów dotychczas nie objęto żadną formą ochrony. W grupie tej znajdują się 3 zbiorniki wodne, 11 kompleksów stawów rybnych (dwa z nich obejmują także obszary leśne), jedno starorzecze i jedna cegielnia. Tereny nie wymienione w Atlasie ptaków lęgowych Małopolski 1992.

Tekst pochodzi z „Atlasu ptaków lęgowych Małopolski” (1992) i został napisany przez Kazimierza Walasz.

PARKI NARODOWE

Ojcowski PN (50º12’N, 19º50’E), (341.32), 1.592 ha.

Położony blisko Krakowa jest głównie atrakcją turystyczną ze względu na malownicze doliny otoczone skałkami wapiennymi i liczne jaskinie. Gniazduje tu zimorodek Alcedo atthis, dzięcioł białogrzbiety Dendrocops leucotos, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, pliszka górska Motacilla cinerea, pluszcz Cinclus cinclus, muchołówka białoszyja Ficedula albicollis, muchołówka mała Ficedula parva, ortolan Emberiza hortulana.

Babiogórski PN 49º34’N, 19º32’E), (513.51), 1.734 ha.

Ma status rezerwatu biosfery. Obejmuje głównie Babią Górę (1.725 m. n.p.m.). W wyższych partiach występują piękne lasy jodłowo-świerkowe. Jest miejscem gniazdowania jarząbka Bonasa bonasia, głuszca Tetrao urogallus, puchacza Bubo bubo, dzięcioła trójpalczastego Picoides tridactylus, płochacza halnego Prunella collaris, drozda obrożnego Turdus torquatus.

Gorczański PN (49º32’N, 20º07’E), (513.52), 6.744 ha.

Zlokalizowany w paśmie Gorców, posiadających w partiach szczytowych rozległe hale. Charakterystyczne są tu: bocian czarny Ciconia nigra, jarząbek Bonasa bonasia, głuszec Tetrao urogallus, puchacz Bubo bubo, puszczyk uralski Strix uralensis, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos, dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus, muchołówka mała Ficedula parva, drozd obrożny Turdus torquatus.

Pieniński PN (49º25’N, 20º25’E), (514.12), 2.231 ha.

Pieniński PN obejmuje większą część Pienin wraz z najbardziej malowniczą częścią przełomu Dunajca, który płynie tu przez dolinę otoczoną wysokimi skałami wapiennymi. Odwiedzany szczególnie często ze względu na atrakcyjny spływ Dunajcem. Gniazduje tu pomurnik Tichodroma muraria, bocian czarny Ciconia nigra, puchacz Bubo bubo, dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus, drozd obrożny Turdus torquatus i prawdopodobnie orlik krzykliwy Aquila pomarina i sóweczka Glaucidium passerinum. Stwierdzono tu lęgi nagórnika skalnego Monticola saxatilis.

Tatrzański PN (49º15’N, 19º56’E), (514.5), 21.164 ha.

Tatrzański PN obejmuje praktycznie całość polskich Tatr. Występują tu wszystkie piętra roślinności. Jest miejscem gniazdowania orła przedniego Aquila chrysaetos, pomurnika Tichodroma muraria, a w niektórych latach sokoła wędrownego Falco peregrinus. Ostatnio stwierdzono tu mornela Charadrius morinellus. Poza tym gniazdują tu: jarząbek Bonasa bonasia, cietrzew Tetrao tetrix, głuszec Tetrao urogallus, puchacz Bubo bubo, włochatka Aegolius funereus, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus, podróżniczek Luscinia svecica svecica, drozd obrożny Turdus torquatus, płochacz halny Prunella collaris, orzechówka Nucifraga caryocatactes, czeczotka Acanthis flammea.

Magurski PN

Obejmuje znaczną część Beskidu Niskiego. Stwierdzono tu lęgi bociana czarnego Ciconia nigra, trzmielojada Pernis apivorus, orła przedniego Aquila chrysaetos, orlika krzykliwego Aquila pomarina, jarząbka Bonasa bonasia, derkacza Crex crex, puchacza Bubo bubo, puszczyka uralskiego Strix uralensis, dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos, dzięcioła trójpalczastego Picoides tridactylus, drozda obrożnego Turdus torquatus. Prawdopodobnie lęgowa jest sóweczka Glaucidium passerinum.

Bieszczadzki PN (49º05’N, 22º40’E), (522.12), 27.064 ha.

W Małopolsce jest drugim co do wielkości parkiem. Zlokalizowany w najdzikszej, wyludnionej części Bieszczad. Bezleśne partie szczytowe tworzą rozległe połoniny. Stwierdzono tu lęgi nagórnika skalnego Monticola saxatilis, bociana czarnego Ciconia nigra, trzmielojada Pernis apivorus, orła przedniego Aquila chrysaetos, orlika krzykliwego Aquila pomarina, jarząbka Bonasa bonasia, derkacza Crex crex, puchacza Bubo bubo, puszczyka uralskiego Strix uralensis, dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos, dzięcioła trójpalczastego Picoides tridactylus, drozda obrożnego Turdus torquatus. Prawdopodobnie lęgowy jest gadożer Circaetus gallicus. Wyjątkowo liczne są tu ptaki drapieżne.

Niechronione tereny ważne pod względem ornitologicznym

Zbiornik Świerklaniec (50º26’N, 18º59′), (341.12), 500 ha.

Odznacza się bogactwem zespołu ptaków wodnych z obecnością takich gatunków jak bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, gęś gęgawa Anser anser, podgorzałka Aythya nyroca, błotniak stawowy Circus aeruginosus, kropiatka Porzana porzana, derkacz Crex crex, rycyk Limosa limosa i rybitwa czarna Chlidonias niger.

Stawy rybne Młodzawy (50º27’N, 20º32’E), (342.25), 115 ha.

Stawy leżą nad rzeka Nidą. Od zachodu przylega do nich mały kompleks leśny. Stwierdzono tu gniazdowanie perkoza rdzawoszyjego Podiceps grisegena, zausznika Podiceps nigricollis, bąka Botaurus stellaris, bączka Ixobrychus minutus, cyranki Anas querquedula, błotniaka stawowego Circus aeruginosus, zielonki Porzana parva, rycyka Limosa limosa, rybitwy zwyczajnej Sterna hirundo, rybitwy czarnej Chlidonias niger.

Stawy rybne w Górkach (50º21’N, 20º44’E), (342.26), 350 ha.

    Duży kompleks stawowy położony na obszarze bezleśnym. Deficyt zaopatrzenia w wodę powoduje, że wiele stawów ma bardzo niski stan wody, co przyciąga ptaki siewkowate, a także wpływa na silniejszy rozrost roślinności wynurzonej. Gniazduje tu: bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, gęś gęgawa Anser anser, podgorzałka Aythya nyroca, błotniak stawowy Circus aeruginosus, zielonka Porzana parva, rycyk Limosa limosa, rybitwa czarna Chlidonias niger, podróżniczek Luscinia svecica cyanecula.

Stawy rybne Grobla (50º31’oN, 21º11’E), (342.28), 250 ha.

Położone nad rzeką Czarna Staszowska wyróżniają się bogactwem gatunkowym. Stwierdzono tu bąka Botaurus stellaris, bączka Ixobrychus minutus, błotniaka stawowego Circus aeruginosus, zielonkę Porzana parva, rybitwę zwyczajną Sterna hirundo, rybitwę czarną Chlidonias niger, zimorodka Alcedo atthis.

Stawy rybne w Ligocie (49º53’N, 18º57’E), (512.23), 150 ha.

Jedyne w Polsce miejsce stałego gniazdowania ślepowrona Nycticorax nycticorax. Poza tym gniazduje tu bąk Botaurus stellaris, błotniak stawowy Circus aeruginosus, zimorodek Alcedo atthis.

Zbiornik Goczałkowicki (49º56’N, 18º52’E), (512.22), 32.000 ha.

Olbrzymie jezioro zaporowe, na ogół bardzo płytkie jest miejscem przebywania w okresie pozalęgowym znacznej liczby ptaków wodnych. W okresie lęgów stwierdzono tu: bąka Botaurus stellaris, bączka Ixobrychus minutus, podgorzałkę Aythya nyroca, błotniaka stawowego Circus aeruginosus, żurawia Grus grus, rycyka Limosa limosa, rybitwę czarną Chlidonias niger, rybitwę białowąsą Chlidonias hybridus, rybitwę białoskrzydłą Chlidonias leucopterus. Z terenu tego pochodzi największa liczba stwierdzeń bardzo rzadkich gatunków w Małopolsce.

Stawy rybne Przeręb i Spytkowice (50º01’N, 19º23′-19º30’E), (512.22), P–396, S–350 ha.

Te dwa kompleksy położone między dolinami Skawy i Wisły, pomimo intensywnej gospodarki stawowej odznaczają się wyjątkowym bogactwem gatunkowym. Stwierdzono tu: perkoza rdzawoszyjego Podiceps grisegena, zausznika Podiceps nigricollis, bąka Botaurus stellaris, bączka Ixobrychus minutus, gęś gęgawę Anser anser, błotniaka stawowego Circus aeruginosus, kropiatkę Porzana porzana, rycyka Limosa limosa, rybitwę zwyczajną Sterna hirundo, rybitwę czarną Chlidonias niger. Nie każdego roku odbywają tu lęgi ślepowrony Nycticorax nycticorax, rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, wąsatki Panurus biarmicus.

Stawy rybne Osieczyska (50o23’N, 21o34’E), (512.45), 120 ha.

    Leżą na skraju lasów. Odznaczają się bogactwem gatunkowym. Gniazduje tu m.in. perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena, błotniak stawowy Circus aeruginosus, rybitwa zwyczajna Sterna hirundo, a w sąsiednich lasach gągoł Bucephala clangula.

Stawy rybne w Budzie Stalowskiej (50o30’N, 21o47’E), (512.45), 724 ha.

    Jeden z największych kompleksów stawowych w Małopolsce, położony w widłach Wisły i Sanu. Gniazdują tu: bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, podgorzalka Aythya nyroca, trzmielojad Pernis apivorus, kania czarna Milvus migrans, błotniak stawowy Circus aeruginosus, błotniak łąkowy Circus pygargus, kropiatka Porzana porzana, zielonka Porzana parva, derkacz Crex crex, rybitwa zwyczajna Sterna hirundo, rybitwa czarna Chlidonias niger.

Lasy Janowskie (50o36’N, 22o27’E), (512.47), 14.000 ha.

     Rozległy kompleks lasów sosnowych częściowo podmokłych, zawierający dwa kompleksy stawowe. Miejsce lęgowe bociana czarnego Ciconia nigra, bielika Haliaeetus albicilla, gadożera Circaetus gallicus, kani czarnej Milvus migrans, orlika krzykliwego Aquila pomarina, jarząbka Bonasa bonasia, cietrzewia Tetrao tetrix, głuszca Tetrao urogallus, żurawia Grus grus, lelka Caprimulgus europaeus.

Stawy rybne w Lipie (50o42’N, 22o05’E), (512.47), 18.500 ha.

     Zespół stawów rybnych wokół miejscowości Lipa wraz z otaczającymi lasami sosnowymi. Występują tu m.in.: bąk Botaurus stellaris, bocian czarny Ciconia nigra, podgorzałka Aythya nyroca, trzmielojad Pernis apivorus, kania ruda Milvus milvus, bielik Haliaeetus albicilla, gadożer Circaetus gallicus, błotniak stawowy Circus aeruginosus, orlik krzykliwy Aquila pomarina, jarząbek Bonasa bonasia, głuszec Tetrao urogallus, cietrzew Tetrao tetrix, kropiatka Porzana porzana, zielonka Porzana parva, derkacz Crex crex, zuraw Grus grus, rycyk Limosa .

Stawy rybne w Porębach Kupieńskich (50o09’N, 21o49’E), (512.48), 50 ha.

     Nieduży kompleks stawowy położony wśród lasów. Odznacza się bogactwem gatunków. Jednak w ostatnich latach, ze względu na zaniechanie gospodarki stawowej, często wiele stawów nie jest zalanych, co bardzo zmniejsza liczbę gniazdujących tu gatunków ptaków.

Cegielnia w Przemyślu (49o48’N, 22o47’E), (512.51), 66 ha.

     Jest miejscem lęgowym żołny Merops apiaster. Kolonia liczy kilkanaście gniazd.

Stawy rybne w Starzawie (49o52’N, 23o00’E), (512.51), 700 ha.

    Największy kompleks stawowy na wschodniej granicy Małopolski. Występują tu: bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, trzmielojad Pernis apivorus, kania czarna Milvus migrans, błotniak stawowy Circus aeruginosus, derkacz Crex crex, rycyk Limosa limosa, podróżniczek Luscinia svecica cyanecula. W okresie przelotów gromadzą się tu duże ilości ptaków wodnych.

Starorzecze Sanu k.Hurka (49o47’N, 22o53’E), (512.51), 30 ha.

     Wystepują gatunki typowe dla tego środowiska jak: bączek Ixobrychus minutus, cyranka Anas querquedula, błotniak stawowy Circus aeruginosus, kropiatka Porzana porzana, rybitwa zwyczajna Sterna hirundo, zimorodek Alcedo atthis. Nieregularnie gniazduje rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus.

Zbiornik w Rzeszowie (50o00’N, 21o59’E), (512.52), 90 ha.

    Położony na południowym skraju dużego miasta posiada wypłycone miejsca, pokryte roślinnością wodną. Stwarza to dogodne warunki do lęgów i zatrzymywania się w czasie migracji wielu gatunków ptaków wodnych. Stwierdzono tu lęgi: perkoza rdzawoszyjego Podiceps grisegena, bączka Ixobrychus minutus, cyranki Anas querquedula, derkacza Crex crex, mewy pospolitej Larus canus, rybitwy zwyczajnej Sterna hirundo, rybitwy białoczelnej Sterna albifrons, rybitwy czarnej Chlidonias niger, zimorodka Alcedo atthis.

Pozostałe tereny nie wymienione w opracowaniu Grimmett’a i Jones’a (1989):

Beskid Wyspowy

    W skład Beskidu Wyspowego wchodzi wiele zalesiony, izolowanych od siebie szczytów. Najwyższa góra – Mogielica (1170 m .n.p.m.) wraz z sąsiednim Jasieniem tworzy masyw połączony z Gorcami. Dominują tam górskie lasy bukowo-jodłowe i świerczyny (na Mogielicy także fragment regla górnego). Na grzbietach liczne są rozległe górskie polany porośnięte borówką. Charakterystyczne dla tego terenu są głębokie doliny, niewielkie skałki i gołoborza oraz kamieniołomy. W rejonach przełęczy znajdują się pastwiska i pozostałości torfowisk. Beskid Wyspowy przecina kilka górskich rzek m.in. Łososina i Raba. Tutejsza awifauna jest równie bogata jak w Gorczańskim Parku Narodowym.

    Wybrane gatunki lęgowe (także prawdopodobnie i możliwie lęgowe, nie wszystkie aktualnie):

bocian czarny, trzmielojad, jastrząb, krogulec, orlik krzykliwy, orzeł przedni, orzełek, pustułka, kobuz, jarząbek, głuszec, cietrzew, słonka, puszczyk uralski, włochatka, sóweczka, puchacz, lelek, siniak, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł zielonosiwy, pliszka górska, siwerniak, pluszcz, muchołówka mała, droździk, drozd obrożny, orzechówka, kruk, czeczotka, ortolan

Rzadsze gatunki przelotne i zimujące:
gadożer, błotniak zbożowy, błotniak łąkowy, bielik, żuraw, płochacz halny

Zagrożenia i ochrona

Jednym z głównych zagrożeń są planowane budowy kompleksów narciarskich m.in. na Mogielicy w Słopnicach, którego część ma się znaleźć m.in. na obszarze ostoi głuszca. Pozostałe to m.in.: intensywna gospodarka leśna, rajdy terenowe, kłusownictwo, regulacja rzek, nadmierna zabudowa stoków i zarastanie pastwisk.
Góry te znajdują się częściowo w Obszarze Specjalnej Ochrony Siedlisk „Ostoja Gorczańska” w sieci Natura 2000 i projektowanym Parku Krajobrazowym Doliny Kamienicy. Cały masyw Mogielicy i Jasienia został zaproponowany do włączenia do Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Gorce” w sieci Natura 2000. W Beskidzie Wyspowym znajduje się kilka rezerwatów leśnych. Na kopule Mogielicy projektowany jest rezerwat faunistyczny.

Krajobraz Pieninek Skrzydlańskich.

Masyw Mogielicy i Jasienia.

Górskie polany w Beskidzie Wyspowym (w tle Mogielica).

Dolina Czarnej Rzeki.

Pogórze Wielicko-Wiśnickie

    Pogórza Wielickie i Wiśnickie oraz sąsiadujące z nimi Podgórze Bocheńskie to z pozoru mało interesujący teren między doliną Wisły a Beskidami. Znajduje się tam jednak wiele ciekawych miejsc – szczególnie lasów (grądów, borów i buczyn) oraz dolin rzecznych, z których część ma charakter nizinny (np. bagienna dolina Królewskiego Potoku) a część podgórski i tworzy malownicze skaliste przełomy (np. Stradomka i Tarnawka). Niektóre wzgórza na progu karpackim mają charakter kserotermiczny. Reszta tego obszaru to głównie pola uprawne, bardzo liczne sady owocowe oraz zabudowa wiejska z licznymi starymi dworami i kościołami..

     Wybrane gatunki lęgowe (także prawdopodobnie i możliwie lęgowe, nie wszystkie aktualnie):
bocian biały, bocian czarny, nurogęś, trzmielojad, jastrząb, krogulec, pustułka, kobuz, sokół wędrowny, jarząbek, przepiórka, derkacz, słonka, płomykówka, pójdźka, puszczyk uralski, włochatka, sóweczka, lelek, siniak, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł białoszyi, dudek, dzierlatka, pliszka górska, pluszcz, muchołówka mała, drozd obrożny, muchołówka żałobna, kruk, pokrzewka jarzębata, ortolan, potrzeszcz

Rzadsze gatunki przelotne i zimujące:
kania ruda, błotniak zbożowy, błotniak łąkowy, myszołów włochaty, bielik, orlik krzykliwy, drzemlik, żuraw, żołna, górniczek, śnieguła

Zagrożenia i ochrona:
Podstawowymi zagrożeniami na tym terenie są: intensywna gospodarka leśna, kłusownictwo, nadmierna zabudowa, melioracja, wypalanie i zarastanie łąk.
Fragment Pogórza Wiśnickiego nad rzeką Tarnawką znajduje się wśród propozycji stoi siedliskowych w sieci Natura 2000. Na terenie pogórzy istnieje kilka rezerwatów i pomników chroniących lasy i skałki, a we wschodniej części Pogórza Wiśnickiego znajduje się Park Krajobrazowy. W centralnej i północnej części brak jednak jakiekolwiek formy ochrony.

Łukasz Kajtoch
l_kajtoch@yahoo.com

Więcej informacji o przyrodzie ziem wielicko-limanowskich na:
http://www.pzwl.republika.pl

Krajobraz Pogórza Wielickiego.

Kserotermiczne wzgórza na Pogórzu Wiśnickim.

Przełom Tarnawki na Pogórzu Wiśnickim.

Bagienna dolina Królewskiego Potoku na Podgórzu Bocheńskim